Jan Adam Zandleven de kunstschilder

1868 - 1923

Met een map vol aantekeningen, vragen en adressen van hotels en archieven vertrokken wij naar Noord-Holland. Naast de start van een aan een hittegolf grenzende week, maakten wij een begin aan de verfijning en verdieping van al aanwezige informatie waarbij we in de archieven, voorzien van airco, nauwelijks in de gaten hadden hoe warm het buiten was.

Doel: informatie verzamelen over de kunstschilder, zijn leven en werk ten einde een 'geromantiseerd' verhaal over hem te schrijven.

 Ids, (een achterneef van de schilder) heeft al heel veel informatie over zijn werk en achtergronden verzameld voor het virtuele museum www.zandleven.nl

Maar er zijn nog veel onbeantwoorde vragen en raadsels in de familie.
We moeten de aandrang tot diep speuren bedwingen en dat valt niet mee als je tegenkomt dat een voorvader actief was als kapitein op één van de V.O.C.schepen waarmee hij o.a. Batavia en de Westkust van Afrika aandeed in verband met het slaventransport.

We blijven dichter bij huis en weten dat er naast blauwbloed ook crimineelbloed door de aderen der Zandlevens stroomde.

Een broer van de schilder heeft maar liefst drie keer in de gevangenis gezeten en uiteindelijk als krankzinnige in een gesticht beland. Wat was dat met die man? Hoe kwam het zover?
Een andere broer sterft jong als gevolg van een alcoholverslaving. Hoe kwam dat?
Jan Adam heeft ondanks moeilijke beginjaren als kunstschilder harmonieus met vrouw en vriend Jan Carbaat (ook kunstschilder) geleefd. Wat was zijn kracht?

Maandag 22 juli trokken we naar Koog aan de Zaan waar Jan Adam opgroeide en zijn eerste huwelijksjaren doorbracht.

In Wormerveer dropten we onze koffers in een klein hotel aan de Zaan en liepen in Koog aan de Zaan door de straat waar Jan Adam geboren is en zijn hele jeugd heeft gewoond. Vader, moeder, broer Frits, zus Grietje, (Thomas, die slechts 3 maanden leefde en nog een Thomas, die het 9 maanden volhield) en het jongste broertje Johan ( de opa van Ids).

We maakten foto's van de plek waarvan we dachten dat daar het huis en de kleine verffabriek van vader Zandleven moet hebben gestaan.

De archieven in Zaanstad en Haarlem waren vandaag gesloten dus gingen we terug naar Wormerveer en zochten een verkoelend plekje langs de Zaan.

 Dinsdag op tijd op en op weg naar het Noord-Hollands Archief in Haarlem, locatie Kleine Houtweg. Hier was informatie over Frits, de krankzinnige broer, in het archief van het gesticht Meerenberg in Bloemendaal. Tot in detail vonden we terug waar hij gevangen had gezeten, in welke gestichten hij was opgenomen, de aard van zijn ziekte en zelfs een door hem zelf geschreven verslag over het verloop van zijn leven. De verslagen laten zien dat hij jaren aan zijn lot is overgelaten zonder pogingen verbeteringen aan te brengen in een ziekte waarvan de oorzaak wel werd herleid.

Omdat we mooi op tijd klaar waren, bezochten we ook de locatie aan de Jansstraat om daar in de  registers van de burgerlijke stand en bevolking te achterhalen waar Jan Adam en zijn vrouw na Koog aan de Zaan nog meer hadden gewoond. Volgens informele informatie in Beverwijk en Wijk aan Zee.

Grappig dat ooit iemand (uit de tijd van Jan Adam) opgeschreven heeft dat het jonge paar in Beverwijk heeft gewoond. Dat is in alle later verschenen artikelen en monografieën overgenomen, maar klopt niet. Zij hebben daar nooit gewoond.
Verkoeling met een biertje op een Haarlems terras en vervolgens lekker eten aan het water in Akersloot.

Woensdag

De archivaris in Zaanstad was zeer hulpvaardig en sleepte alles aan wat enigszins relevant was. We wilden precies weten hoe het gezin van Jan Adams jeugd er uit zag en checken of de informatie de we al hebben klopt.
Van de gestorven baby's hadden we nog geen harde feiten en waar ze nou precies woonden in de Bestevaerstraat wisten we ook niet. Bovendien was er in 2004  in het  tijdschrift 'Zaans erfgoed' een artikel geplaatst over de vriendschap van Jan Adam Zandleven en Jan Carbaat onder de titel 'Kunstenaars van lang geleden: zijn ze vergeten?' Aanwezig in het archief maar wonderlijk genoeg ontbrak dit nummer in de gebonden jaargang en kreeg een assistente de opdracht in het archief te zoeken naar losse nummers. In de vierde doos was het raak!

Een vergunningsaanvraag van Jan Adams vader voor een pakhuis op eigen terrein gaf niet alleen zicht op het Zaanse huis waar ze woonden maar ook op de plek in de straat, precies aan de ander kant van waar wij gisteren foto's maakten.

Nadat we om de hoek de straat van Jan Carbaat hadden bezocht ( het huidige fabrieksterrein van Duyvis), ontdekte Ids in het straatpatroon resten van de sluismuur. Intussen wandelden twee mensen voorbij waarvan wij een flard van de conversatie opvingen: 'Dat ( De Waakzaamheid) is het oudste houten horecabedrijf van Nederland...' Wij naar binnen en wonderwel kende het jonge meisje de hele geschiedenis van de sluis.

Tevreden reden we naar Franeker waar we overnachting zochten in het stadslogement en deelnamen aan de gezelligheid op het terras van restaurant 'De Doelen'.

Donderdag

Vandaag naar het stadsarchief van Franeker om te achterhalen in welk weeshuis Janke, de vrouw van Jan Adam, had gewoond. De archivaris was telefonisch voorbereid en had alle zoekwerk al gedaan wat ons de mogelijkheid om ook op zijpaden te zoeken ontnam.
Hij vertelde over de geschiedenis van het weeshuis (er waren er twee in Franeker en één in Tzummarum ( Die laatste was niet bekend bij de archivaris. ('ik ben geen echte archivaris, dat is een te groot woord voor mij').
Hij had een artikel over het weeshuis (liggend tegenover 'De Doelen' waar we gisteren op het terras zaten.) gekopieerd en een overzicht van het bevolkingsregister waaruit we konden lezen dat Janke en haar broer, de twee jarige Klaas, een maand na Jankes geboorte (moeder stierf in het kraambed) ergens in Oosterwolde zijn ondergebracht.
Voor meer informatie over het weeshuis moesten we naar het Rijksarchief in Leeuwarden. De archivaris nam afscheid met de mededeling dat het weeshuis populair was deze week en dat we de tweede waren die om informatie uit deze periode vroegen.

In Leeuwarden werden we bij de receptie al geïnformeerd over de aanwezigheid van een ander echtpaar met een soortgelijke vraag en dus met de documentatie die wij zochten op tafel.

We werden bij elkaar aan tafel gezet zodat wij zonder problemen documentatie en informatie konden uitwisselen. Zij waren op zoek naar de geschiedenis en afkomst van een 93 jarige vriendin.
In het bevolkingsregister van het Diaconie-Weeshuis van Franeker lazen we dat Janke en broer Klaas op 27 januari 1876 zijn ingeschreven. Respectievelijk 3 en 5 jaar oud. Janke is daar gebleven tot oktober 1891.
Ook het andere echtpaar scoorde resultaat en nadat we namen hadden uitgewisseld vertelde de man dat hij muziekles had gehad van een mevrouw Zandleven en dat was de dochter van Jan Adams vader uit zijn tweede huwelijk. Leuk, maar de grootste verrassing moest nog komen.

Vrijdag, na een nacht in het Oranjehotel van Leeuwarden, reden we naar het Groninger Archief met maar één doel: is het waar dat Jan Adam als 15 jarige bijna een jaar in Groningen heeft gewoond en waar en waarom?
Hij heeft daar inderdaad gewoond bij de familie Penaat. (Penaat was koopman en waarschijnlijk een zakenrelatie van Jan Adams vader). Jan Adam stond te boek als schildersknecht en is daar vermoedelijk door zijn vader heen gestuurd om het schildersvak te leren en uit te oefenen.

We hadden een kamer in het Schimmelpenninck Huys waar het vakantiegevoel met enorme sprongen toenam. Hier wil ik wel een keer een week verblijven, midden in het heerlijke centrum. Natuurlijk hebben we een terrasbezoek aan de 'Drie gezusters' niet aan ons voorbij laten gaan.

 Zaterdag als afsluiter naar het Groninger museum waar we een echt cadeautje kregen in de tentoonstelling van 'De collectie Veendorp; Levenswerk van een zorgvuldig verzamelaar'. Daar hing een werk van Jan Adam Zandleven uit 1917, de geabstraheerde paddenstoelen uit de periode Putten.

Jan Adam tussen het werk van Isaac Israëls en Jan Toorop.

Tevreden reden we terug naar Overijssel.

 

In het archief van Putten konden we de koopakte van een enorm stuk grond met bos niet vinden. Wel de  bouwtekening van 'villa Zandleven' een landhuis van formaat en de verkoopakte. We proberen nog te achterhalen hoe de twee bevriende kunstschilders aan het geld kwamen waarmee zij zich dit permitteerden.

In het archief van Harderwijk en Amersfoort zou de koopakte te vinden zijn en een kopie  werd ons per omgaande per mail toegestuurd.

Als meest actuele aanwinst vond ik op de Deventer boekenmarkt een boek over het gesticht Meerenberg uit de tijd dat de broer van Jan Adam daar zat. 'Meerenberg 150 jaar; meer dan een gesticht'